مجموعه نقوش این پناهگاه با استفاده از رنگ‌دانه‌های طبیعی به رنگ قرمز احتمالاً با ترکیب مواد معدنی اخرا و چربی ترسیم شده و شامل تعدادی نقوش جانوری شامل بز کوهی با شاخ‌های بلند و قوس‌دار، نقوش شبکه‌وار و نقش خطوط مواج موازی است و در آن هیچ نقش انسانی شناسایی نشده است. به نظر می‌رسد نقوش همگی در یک دوره نقش شده و با توجه به سبک ترسیم نقوش و مقایسه شمایل‌نگاری جانوران نقش شده با نمونه‌های مشابه نشان می‌دهد شاید بتوان نقوش این پناهگاه صخره‌ای را به دورۀ مس و سنگ پایانی و مفرغ مربوط دانست.
با توجه به تعداد کم نقاشی‌های صخره‌ای شناسایی شده در ایران، به‌ویژه در شرق ایران و نیز سبک خاص بکار رفته در ترسیم این نقوش و شباهت زیاد آن‌ها با نقوش روی سفالینه‌های مس و سنگ پایانی و عصر مفرغ قدیم در فلات مرکزی و غرب ایران اهمیت این مجموعه نقوش از دیدگاه پژوهشی بسیار زیاد است. همچنین قرارگرفتن این نقوش صخره‌ای بر لبۀ یک درۀ زیبای کوهستانی با آب فراوان رودخانه گرماب منظر زیبایی در این منطقه خلق کرده که از نظر گردشگری نیز حائز اهمیت است. ازاین‌رو پیشنهاد ثبت این اثر در فهرست آثار ملی کشور در قالب این پرونده ارائه می‌شود.
در محل نام مشخصی برای نقوش این پناهگاه وجود ندارد و به‌طورکلی به صخره و کوهی که نقوش در آن وجود دارد گاهی «کوه عکس آهو» گفته می‌شود. ما به دلیل هم‌جواری این مجموعه نقوش صخره‌ای با روستای زینکانلو این نقوش را به نام روستای زینکانلو معرفی کرده‌ایم. با توجه به شیب زیاد مجاور این پناهگاه صخره‌ای و بستر سنگی موجود، هیچ‌گونه نهشته باستانی و مواد فرهنگی همچون سفال که به کمک آن بتوان تاریخی برای این نقوش ارائه کرده پیدا نشد. فقط یک قطعه سفال با خمیره نارنجی در مجاور پناهگاه پیدا شد که به دلیل سایش و شاخص نبودن و بی‌فرم بودن نمی‌توان تارخی برای آن در نظر گرفت. باوجود این، بررسی شمایل‌نگاری نقوش ترسیم شده به‌ویژه ترسیم بزهای کوهی با بدن‌های مثلثی به سبک استلیزه و هندسی نقوش بزهای رسم شده بر سفالینه‌های نیمه هزارۀ چهارم قبل از میلاد در محوطه‌های باستانی فلات ایران همچون تپه‌حصار، سیلک و شوش و تل باکون را به یاد می‌آورد و بر همین اساس شاید بتوان این نقوش را به اواخر دوره مس و سنگ و دوره مفرغ نسبت داد.
نقوش صخره‌ای زینکانلو شامل سه مجموعه نقش منفرد و گروهی در فرورفتگی‌های یک صخرۀ نسبتاً مرتفع در حاشیۀ غربی رودخانۀ گرماب است که با رنگ اخرایی تیره بر بستر سنگ آهکی به کمک قلم‌مو نقش شده است. صخرۀ موردنظر کاملاً بر درۀ رودخانه اشراف دارد و در دل آن چندین فرورفتگی با عمق‌های مختلف وجود دارد و قمت پیش‌آمده در بالای صخره پناهگاه مناسبی در این قسمت ایجاد کرده است. برای دسترسی به نقوش پس از طی‌کردن شیب تند دامنه باید از دیوارۀ حدود ۲ متری صخره‌ای با شیب حدود ۷۵ درجه عبور کرد تا به حفره‌های چندگانۀ زیر پناهگاه صخره‌ای دست‌یافت. در نخستین حفره از سمت غرب نقشی هندسی متشکل از ۵ خط موازی مواج به طول ۲۵ سانتی‌متر و عرض ۱۱ سانتی‌متر وجود دارد. این نقش به‌احتمال زیاد جریان آب را نشان می‌دهد و مشابه ترسیم جریان آب در هنر خاور نزدیک باستان در نقش‌برجسته‌ها، نقش روی ظروف سفالی و فلزی است.
حدود ۵ متر به سمت شرق، مجموعه نقوش اصلی متشکل از نقش ۶ بزکوهی، نقش هندسی شبکه وار، نقش یک لکه رنگی به شکل لوزی و نقشی شبیه کوه که قسمت پایین آن دندانه‌دار است دیده می‌شود. ابعاد این مجموعه نقش در مجموع حدود ۱٫۵ متر است. متأسفانه بخش پایین این نقوش در اثر مته زدن به سودای گنج‌یابی تخریب شده و بخشی از نقوش در اثر ریزش و پوسته شدن سنگ تخریب شده است. نقوش قابل تشخیص در این پانل (تابلو) شامل بزهای کوهی با شاخ بلند خمیده، ریش در زیر چانه و بدن هندسی متشکل از دو مثلث ترسیم شده است. برخی بزها به سمت راست و تعدادی به سمت چپ در حرکت‌اند و به‌صورت نیمرخ نشان‌داده‌شده است. دم حیوان‌ها به سمت بالا برگشته و پاها به سمت داخل قوس برداشته که حالت راه‌رفتن یا دویدن را نشان می‌دهد. ابعاد بزرگ‌ترین بز نقش شده که در سمت راست تابلو ترسیم شده ۱۵ سانتی‌متر طول است و از نوک شاخ تا زیر پای جلو بیش از ۲۰ سانتی‌متر ارتفاع دارد. یک صاف با دو موج بزرگ از یک سو به گردن بز متصل است و انتهای آن آزاد است و چیزی شبیه افسار را نشان می‌دهد. در سمت مخالف این بز و در حدفاصل دو بز کوچک دیگر در سمت چپ تابلو، یک نقش هندسی شبکه‌وار در بالای یک‌شکل مثلثی دیده می‌شود که شاید تصویر تور شکار و دام برای صید باشد. نمونه‌های دام مشبک مشابه این در هنر صخره‌ای نادر است ولی در بین سنگ‌نگاره‌های درۀ کجو در مکران سیستان در مجموعه دسکیگان شناسایی شده است (شیرازی ۲۰۱۶). در زیر این نقش شبکه‌وار تصویر مثلثی قابل تشخیص است که قسمت پایین یک ضلع آن دندانه‌دار است و شاید نقش کوه را نشان می‌دهد.
حدود ۵۰ متر به سمت شرق، در یک فرورفتگی دیگر در زیر این پناهگاه صخره‌ای دو نقش دیگر هم وجود دارد که با تکنیکی مشابه با رنگ قرمز اخرایی تیره ترسیم شده است. این نقوش شامل یک نقش زیگزاگ عمودی با انتهای کلف شده به طول حدود ۲۵ سانتی‌متر و عرض حداکثر ۳ سانتی‌متر است که بسیار شبیه نقش مار به نظر می‌رسد. حدود ۱۵ سانتی‌متر در سمت چپ این نقش، اثر دو یا سه خط کوچک دیده می‌شود به‌زحمت قابل‌تشخیص‌اند.
تمام این نقوش به دلیل عوامل طبیعی از جمله تابش آفتاب، رطوبت محیطی و… کم‌رنگ شده و در مواردی تشخیص آن‌ها بسیار دشوار است. بافت سنگ نیز در مواردی در اثر رطوبت پوسته و ورقه‌ای شده که ریزش نقوش را در پی داشته است. همچنین عوامل انسانی از حمله ترسیم نقوش و یادگاری با ذغال بر یدنه‌های صخره و روی نقوش قدیمی و نیز تخریب عمدی به سودای دستیابی به گنج بیشترین آسیب را به این مجموعه نقوش وارد کرده است.
در بین نقوش پناهگاه زینکانلو نقش انسان و ابزار خاصی مشاهده نمی‌شود و فقط نقش بز کوهی و تعدادی نقوش هندسی رسم شده که تاریخ‌گذاری این مجموعه را دشوار ساخته است. شیوۀ ترسیم بدن بزها متشکل از دو مثلث و به‌صورت کاملاً انتزاعی بسیار مشابه نقش بزهای کوهی روی سفالینه‌های دوره مس و سنگ متأخر و مفرغ قدیم (حدود ۳۵۰۰ تا ۳۰۰۰ق. م) در فلات مرکزی و غرب ایران است. همچنین نقش بز با بدن متشکل از دو مثلث در بین نقوش مجموعه سنگ‌نگاره‌های دسگیکان در درۀ کجوی مکران در استان سیستان و بلوچستان شناسایی شده که به اواخر مس و سنگ و اوایل مفرغ نسبت‌داده‌شده است (شیرازی ۲۰۱۶:۱۹۳). متأسفانه سفال و سایر مواد فرهنگی نیز در محدوده اثر شناسایی نشد؛ بنابراین به اتکای شباهت‌های موجود شاید بتوان این مجموعه نقوش را به طور موقتی تا زمان انجام مطالعات آزمایشگاهی به میانۀ هزارۀ ۴ ق. م تاریخ‌گذاری کرد.
مجموعه نقوش صخره‌ای زینکانلو با شماره ۳۳۴۰۰ در فهرست میراث کشور به ثبت رسیده است.
انتهای پیام/
